Ευρωπαϊκή δημοκρατία και οικονομικά πραξικοπήματα

Πρώτη σελίδα >> Θεματικές διαδρομές >> Προτεραιότητες για ένα νέο κόσμο

Ευρωπαϊκή δημοκρατία και οικονομικά πραξικοπήματα

του Ignacio Ramonet

Παρίσι, Γαλλία.

Αναδημοσιεύουμε κείμενο από το τεύχος Ιανουαρίου / Φεβρουαρίου του 2012 της έντυπης έκδοσης του Share International. Αν και δεν αναρτήθηκε στο διαδίκτυο (ούτε στο μητρικό Αγγλικό ιστοχώρο του Share International), θεωρήσαμε ότι είναι χρήσιμο να αναρτηθεί, κατόπιν αδείας από το IPS, στον Ελληνικό ιστοχώρο του Share International.

Είναι σαφές ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αδυνατεί να επιδείξει την πολιτική βούληση να αντισταθεί στις αγορές και να επιλύσει την οικονομική κρίση. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν, μέχρι τώρα, προσπαθήσει με αξιοθρήνητο τρόπο να αντιμετωπίσουν τη κρίση και έχουν κατηγορηθεί για καταστροφική ανικανότητα λόγω αυτού. Η (σωστή) αυτή εκτίμηση, ωστόσο, δεν προχωρά αρκετά, ιδιαίτερα μετά τα πρόσφατα οικονομικά «πραξικοπήματα» που στην Ελλάδα και στην Ιταλία έχουν τινάξει στον αέρα ένα βασικό στοιχείο της κοινής αντίληψης περί δημοκρατίας. Αυτό που η συμπεριφορά τους υποδηλώνει είναι μάλλον η ενεργή συνενοχή τους με τις αγορές, παρά μετριότητα ή ανικανότητα.

Τι εννοούμε με τον όρο «αγορές»; Μια ομάδα αποτελούμενη από επενδυτικές τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες, συνταξιοδοτικά ταμεία και hedge funds (εταιρείες διαχείρισης κεφαλαίων), που ουσιαστικά αγοράζουν και πωλούν τέσσερις τύπους περιουσιακών στοιχείων: νομίσματα, μετοχές, κρατικά ομόλογα, και παράγωγα.

Για να αντιληφθούμε την τεράστια δύναμή τους αρκεί να αναφέρουμε δύο χαρακτηριστικά στοιχεία: κάθε χρόνο η πραγματική οικονομία (η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών) εκτιμάται ότι παράγει, σε παγκόσμιο επίπεδο, 45 τρισεκατομμύρια ευρώ - το ακαθάριστο εγχώριο παγκόσμιο προϊόν. Παράλληλα, στο χρηματοοικονομικό τομέα, οι «αγορές» διακινούν 3.450 τρισεκατομμύρια δολάρια σε κεφάλαια - 76 φορές τη συνολική παγκόσμια παραγωγή της πραγματικής οικονομίας. [Στμ: Με ισοτιμία € / $ κατά την ημέρα της σύνταξης του άρθρου].

Σαν αποτέλεσμα, καμία εθνική οικονομία, όσο ισχυρή και αν είναι (η Ιταλία, υπενθυμίζουμε, είναι η όγδοη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο), δεν δύναται να αντισταθεί στις αγορές όταν αυτές αποφασίσουν να εξαπολύσουν μια συντονισμένη επίθεση, όπως έχουν κάνει για πάνω από ένα χρόνο τώρα κατά των χωρών που αναφέρονται προσβλητικά ως PIGS (Πορτογαλία, Ιταλία, Ελλάδα και Ισπανία).

Ακόμα χειρότερα, σε αντίθεση με ό, τι θα περίμενε κανείς, αυτές οι «αγορές» δεν είναι κάποιες εξωτικές δυνάμεις που, από τις απόμακρες περιοχές που ευρίσκονται, εφορμούν επιτιθέμενες ενάντια των τοπικών οικονομιών μας. Αντίθετα, η πλειοψηφία τους δεν είναι παρά οι δικές μας ευρωπαϊκές τράπεζες (αυτές οι ίδιες που το 2008 οι χώρες της ΕΕ συμφώνησαν να σώσουν, πληρώνοντας με δικά μας χρήματα). Για να το θέσουμε διαφορετικά, δεν πρόκειται για πρόβλημα μαζικής επίθεσης στην ζώνη του ευρώ από το χρηματοπιστωτικό τομέα των ΗΠΑ, της Κίνας ή των Αράβων.

Αυτό που διαδραματίζεται είναι κατ’ ουσία ένας πόλεμος στο εσωτερικό της ΕΕ με επικεφαλής δικές μας Ευρωπαϊκές τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες, κερδοσκοπικά κεφάλαια, συνταξιοδοτικά ταμεία, και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Αυτοί είναι οι φορείς που διαχειρίζονται τα χρήματα των Ευρωπαίων και κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος των ευρωπαϊκών κρατικών χρεωστικών τίτλων [i]. Και είναι αυτοί που, προκειμένου να υπερασπιστούν - θεωρητικά - τα συμφέροντα των πελατών τους, κερδοσκοπούν και ανεβάζουν τα επιτόκια που πληρώνουν οι κυβερνήσεις για να δανειστούν μέχρι το σημείο που κάποιες -η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα - έχουν οδηγηθεί στο χείλος της χρεοκοπίας. Ως αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής, οι πολίτες αυτών των χωρών έχουν υποχρεωθεί να υποστούν ισχυρά μέτρα λιτότητας και βάναυσης δημοσιονομικής προσαρμογής που επιβάλλονται από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις με σκοπό να κατευνάσουν τα όρνεα των «αγορών» - εννοώντας τις δικές τους τράπεζες.

Αντίθετα, οι ίδιες τράπεζες είναι σε θέση να δανείζονται εύκολα κεφάλαια από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα με επιτόκιο 1 τοις εκατό, και στη συνέχεια να δανείζουν με τη σειρά τους χώρες όπως η Ισπανία και η Ιταλία με 6,5 τοις εκατό. Επίσης, υπάρχει η μεγάλη και σκανδαλώδη δύναμη των οίκων αξιολόγησης (Fitch, Moodys, και Standard & Poors), των οποίων η αποτίμηση της πιστοληπτικής ικανότητας μιας χώρας καθορίζει το επιτόκιο με τον οποίο μπορεί να δανειστεί αυτή από την αγορά [ii]. Όσο χαμηλότερη είναι η βαθμολογία, τόσο υψηλότερο είναι το κόστος.

Δεν είναι μόνο ότι οι οργανισμοί αυτοί συχνά σφάλλουν, με δραματικότερο παράδειγμα το φιάσκο τους στην αξιολόγησή των στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου (subprime) που οδήγησε στην τρέχουσα κρίση· παίζουν επίσης έναν διεστραμμένο και αποκρουστικό ρόλο σε καταστάσεις όπως η παρούσα. Είναι σαφές ότι τα προτεινόμενα στη ζώνη του ευρώ σχέδια λιτότητας, προγράμματα περικοπών και προσαρμογής θα οδηγήσουν αναπόφευκτα σε πτώση του ρυθμού ανάπτυξης. Με αποτέλεσμα, οι παραπάνω οργανισμοί να υποβαθμίσουν αντίστοιχα την πιστοληπτική αξιολόγηση των χωρών, οδηγώντας το κόστος της εξυπηρέτησης του χρέους όλο και ψηλότερα, κάτι που αναγκάζει σε ακόμη βαθύτερες περικοπές στον προϋπολογισμό, περαιτέρω συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας προκαλώντας, έτσι, επιπλέον υποβάθμιση των αξιολογήσεων, όλο και περισσότερο.

Με βάση αυτό τον φαύλο κύκλο, ο οποίος είναι ουσιαστικά οικονομικός πόλεμος, είναι πολύ απλό να κατανοήσουμε γιατί, ενώ τίθενται όλο και περισσότερες περικοπές του προϋπολογισμού και ακραία μέτρα λιτότητας, η κατάσταση στην Ελλάδα εξελίσσεται όλο και χειρότερα. Οι θυσίες που επωμίστηκαν οι πολίτες της έμειναν χωρίς αντίκρισμα. Το Ελληνικό χρέος έχει πλέον υποβαθμιστεί στην κατηγορία «σκουπίδι» (junk) [Στμ: η χειρότερη δυνατή αξιολόγηση].

Με αυτόν τον τρόπο οι αγορές πήραν αυτό που επεδίωκαν: οι εκπρόσωποι τους έχουν, πλέον, άμεση πρόσβαση στην κρατική εξουσία, χωρίς να χρειάζεται να ασχοληθούν με εκλογές. Τόσο ο κ. Λουκάς Παπαδήμος, ο νέος Έλληνας Πρωθυπουργός, όσο και ο κ. Mario Monti, ο πρωθυπουργός της Ιταλίας, είναι τραπεζίτες. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και οι δύο έχουν συνεργαστεί με την αμερικανική τράπεζα Goldman Sachs, η οποία ειδικεύεται στην τοποθέτηση ανθρώπων της σε θέσεις εξουσίας [iii]. Και οι δύο είναι μέλη της Τριμερούς Επιτροπής (Trilateral Commission).

Στο πλαίσιο της «περιορισμένης δημοκρατίας», αυτοί οι τεχνοκράτες καλούνται να επιβάλουν, αδιαφορώντας για το κοινωνικό κόστος, όλα τα απαιτούμενα μέτρα που απαιτούν οι αγορές - περισσότερη ιδιωτικοποίηση, περισσότερες περικοπές, περισσότερες θυσίες - τις οποίες ορισμένοι πολιτικοί ηγέτες δεν τολμούσαν να επιβάλουν λόγω της έντονης λαϊκής αντίθεσης.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η τελευταία περιοχή στον κόσμο όπου ο άγριος καπιταλισμός αμβλύνεται από συστήματα κοινωνικής προστασίας που είναι γνωστά ως «κράτος πρόνοιας». Τα συστήματα κοινωνικής προστασίας δεν είναι αρεστά στις αγορές και επιδιώκουν την καταστροφή τους. Αυτή είναι η στρατηγική αποστολή των τεχνοκρατών που έχουν έρθει στην εξουσία μέσα από το νέο τέχνασμα - το οικονομικό πραξικόπημα - που παρουσιάστηκε, εξάλλου, σαν συμβατό με τη δημοκρατία.

Είναι απίθανο ότι αυτοί οι «μετά-πολιτικοί» τεχνοκράτες θα καταφέρουν να επιλύσουν την κρίση. Εάν ήταν αρκετή μια απλή τεχνική απάντηση στο πρόβλημα, θα είχε ήδη εφαρμοστεί με επιτυχία. Τι θα συμβεί αν οι πολίτες της Ευρώπης καταλάβουν ότι οι θυσίες τους απέβησαν μάταιες και ότι η ύφεση συνεχίζεται; Πόσο βίαια θα αυξηθούν οι διαμαρτυρίες τους; Με ποιό τρόπο θα διατηρηθεί η οικονομική τάξη στο δρόμο αλλά και στο νου των ανθρώπων; Μήπως οι δημοκρατίες της Ευρώπης καταλήξουν σε αυταρχικά καθεστώτα με επίφαση δημοκρατίας;

(© IPS)

[i] Για παράδειγμα, το 45 τοις εκατό του δημόσιου χρέους της Ισπανίας κατέχεται από ισπανικές τράπεζες και τα δύο τρίτα του υπόλοιπου 55 τοις εκατό από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της υπόλοιπης Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι, το 77 τοις εκατό του Ισπανικού χρέους βρίσκεται στα χέρια Ευρωπαϊκών φορέων.

[ii] Η υψηλότερη βαθμολογία είναι ΑΑΑ, την οποία ως το τέλος του Νοεμβρίου του 2011 λίγες μόνο χώρες διατηρούσαν: Γερμανία, Αυστραλία, Αυστρία, Καναδάς, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Βρετανία, Σουηδία και Ελβετία. Οι ΗΠΑ υποβαθμίστηκαν τον περασμένο Αύγουστο σε ΑΑ +, ενώ η Ισπανία είναι σήμερα ΑΑ-, όπως η Κίνα και η Ιαπωνία. [Στμ: Οι αξιολογήσεις αυτές ίσχυαν κατά την σύνταξη του άρθρου]

[iii] Η Goldman Sachs κατάφερε να τοποθετήσει τον κ. Ρόμπερτ Ρούμπιν ως υπουργό Οικονομικών των ΗΠΑ υπό τον πρόεδρο Κλίντον και τον κ. Χένρυ Πόλσον στην ίδια θέση κάτω από τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους. Ο νέος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, κ. Mario Draghi, , ήταν αντιπρόεδρος του Ευρωπαïκού τμήματος της Goldrnan Sachs την περίοδο 2002-2005.