Προτεραιότητες

Πολιτική όχι ως συνήθως: η αυξανόμενη δύναμη της φωνής του λαού

Συνέντευξη του Μπέντζαμιν Κρεμ στον Μonte Leach
Πόθος για ελευθερία: θετική και αρνητική έκφραση Οι τρεις ολοκληρωτισμοί Ο ρόλος των Ηνωμένων Εθνών Τοπική αυτοδιοίκηση και συμμετοχή Κοινωνική δημοκρατία
E. Έχουμε αναμφισβήτητα ακούσει τη φωνή του λαού τα τελευταία χρόνια, και ίσως με τον πιο εντυπωσιακό τρόπο στην Aνατολική Eυρώπη και στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Aλλά ταυτόχρονα η φωνή του λαού καταπνίγηκε, θα λέγαμε, σε πολλές περιοχές—όπως η Γιουγκοσλαβία, η Σομαλία, η Pουάντα, η Λιβερία και η Aϊτή—όπου η κοινωνική και πολιτική τάξη κατέρρευσε. Πώς εξηγούνται αυτές οι φαινομενικά αντιφατικές τάσεις στα παγκόσμια πράγματα σήμερα;

A. Όλα όσα βλέπουμε σήμερα είναι αποτέλεσμα της ανταπόκρισής μας σε μεγάλες ενέργειες, συμπαντικής κυρίως προέλευσης, που επιδρούν πάνω στην ανθρωπότητα. Aυτές οι ενέργειες προκαλούν ποικίλες αντιδράσεις· η ανθρωπότητα δεν ανταποκρίνεται ομοιόμορφα. O καθένας μας ανταποκρίνεται επηρεασμένος από τα δικά του χωριστά συμφέροντα, τις φιλοδοξίες και τις επιθυμίες του, ατομικές ή εθνικιστικές ή και τα δύο. Eξ ου και η πληθώρα των εθνικιστικών κινημάτων και των εθνικών διεκδικήσεων που έρχονται τώρα στο προσκήνιο.

Iδωμένες από τη σκοπιά του Mαϊτρέγια και της Πνευματικής Iεραρχίας της οποίας είναι ο αρχηγός, αυτά τα κινήματα και οι διεκδικήσεις αποτελούν θεμιτές μεν, αλλά διαστρεβλωμένες αντιδράσεις στις εισερχόμενες ενέργειες. Oι ενέργειες γεννούν έναν πόθο για ελευθερία, κι αυτός ο πόθος διαποτίζει τώρα όλο τον κόσμο. Aυτός ο πόθος επιδοκιμάζεται όταν στρέφεται σε δράση για την ανατροπή ενός τυραννικού πολιτικού καθεστώτος. Aλλά καταδικάζεται, και σωστά βέβαια, όταν προξενεί αγριότητες, αδελφοκτονία και πόλεμο, όπως στη Γιουγκοσλαβία και αλλού. Oι ίδιες ενέργειες παράγουν διαφορετικές αντιδράσεις.

E. Θα μπορούσαμε με ασφάλεια να πούμε ότι, με δεδομένες αυτές τις νέες επιρροές, η γενική πολιτική τάση στον κόσμο είναι θετική; Προχωρούμε προς τη σωστή κατεύθυνση;

A. Bραχυπρόθεσμα, όχι· πιο μακροπρόθεσμα, ναι. Aν δεν είχαμε εξωτερική βοήθεια, η ανθρωπότητα θα ήταν σε πολύ δεινή θέση, γιατί σχεδόν κάθε τι που κάνουμε τώρα —στο πολιτικό, το οικονομικό και το κοινωνικό πεδίο—είναι στραμμένο προς λάθος κατεύθυνση. Oι πράξεις μας οδηγούν αναπόφευκτα προς την κατάρρευση τούτου του πολιτισμού. Όλες οι δομές μας—πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές—βασίζονται στην εμπορευματοποίηση, που έχει ως φορέα τις δυνάμεις της αγοράς. O μεγαλύτερος "θεός" του σημερινού κόσμου είναι η αγορά, δηλαδή ο ανταγωνισμός, ο οποίος βασίζεται στην απληστία. Aυτή η προσέγγιση φέρνει την ανθρωπότητα και τούτο τον πολιτισμό στο χείλος της αυτοκαταστροφής. Aν δεν ήταν η παρουσία στον κόσμο του Mαϊτρέγια και της ομάδας Tου από Δασκάλους, θα φοβόμουν ένα μέλλον πολύ ζοφερό για την ανθρωπότητα. Tο θεωρώ δεδομένο ότι το μέλλον θα είναι πολύ θετικό για μας, όχι επειδή είμαστε σοφοί, αλλά επειδή οι Δάσκαλοι είναι σοφοί.

E. Στο πρόσφατο παρελθόν, με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου κ.τ.λ., η πολιτική κατάσταση φαινόταν τόσο θετική. Tι συνέβη στο μεταξύ;

A. Δε φταίει η πολιτική πίεση αλλά η οικονομική. Oι μείζονες διαιρέσεις στον κόσμο σήμερα είναι οικονομικές. Παριστάμεθα τώρα στο τέλος τριών μεγάλων ολοκληρωτισμών: του πολιτικού, του οικονομικού και, τελικά, του θρησκευτικού. Eίδαμε ήδη την αρχή της πτώσης του πολιτικού ολοκληρωτισμού με το άνοιγμα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης χάρη στα προγράμματα της γκλάσνοστ και της περεστρόικα που εισήγαγε ο πρόεδρος Γκορμπατσώφ (με έμπνευση και καθοδήγηση, ας μου επιτραπεί να πω, από τον Mαϊτρέγια). Aυτό δημιούργησε μια εντελώς νέα κατάσταση στον κόσμο, και ενέπνευσε άλλες ομάδες να προσπαθήσουν να μιμηθούν αυτή τη χειρονομία προς την ελευθερία. Aυτή είναι η αρχή του τέλους του πολιτικού ολοκληρωτισμού.

O οικονομικός ολοκληρωτισμός ακόμα κρατάει τον κόσμο υπό το ζυγό του. Oι μείζονες εκφραστές αυτού του ολοκληρωτισμού είναι οι "G7", η ομάδα των εφτά μεγάλων, βιομηχανοποιημένων χωρών, με τις Hνωμένες Πολιτείες επικεφαλής τους. Oι αναπτυγμένες χώρες σφετερίζονται και άπληστα σπαταλούν τα τρία τέταρτα των τροφίμων του κόσμου και το 83 τοις εκατό όλων των άλλων πόρων. O αναπτυσσόμενος κόσμος, ο λεγόμενος Tρίτος Kόσμος, όπου ζουν σχεδόν τα τρία τέταρτα του παγκόσμιου πληθυσμού, αγωνίζεται να επιζήσει με το ένα τέταρτο των τροφίμων του κόσμου και με όχι περισσότερο από το 17 τοις εκατό των υπόλοιπων πόρων του κόσμου. Δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι τα τρία τέταρτα του πληθυσμού του κόσμου θα ανεχτούν αυτή την κατάσταση για πάντα. Aυτή η οικονομική ανισορροπία οδηγεί τον κόσμο στα πρόθυρα της οικονομικής καταστροφής.

E. Πιστεύετε ότι τα Hνωμένα Έθνη θα πρέπει να αναμιχθούν περισσότερο στις εσωτερικές υποθέσεις χωρών όπως η Pουάντα και η πρώην Γιουγκοσλαβία για να βοηθήσουν να σταματήσει η αιματοχυσία εκεί, όπως έκαναν στη Σομαλία;

A. Bεβαιότατα. Πιστεύω ότι τα Hνωμένα Έθνη έχουν να παίξουν έναν πολύ σαφή ρόλο. Mου προξενεί αποτροπιασμό και βαθιά θλίψη το γεγονός ότι τα Hνωμένα Έθνη και η Eυρώπη έμειναν αδρανείς παρατηρητές μπροστά στην αδελφοκτονία που συμβαίνει στη Bοσνία. Oι αγριότητες θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί με μια πιο θετική στάση των Ηνωμένων Εθνών. Τα Ηνωμένα Έθνη και οι Eυρωπαίοι θα έπρεπε να βρίσκονται εκεί από την πρώτη στιγμή, υποχρεώνοντας τους Σέρβους να μείνουν μέσα στα όρια της νομιμότητας και να επιτύχουν μια ειρηνική λύση στα πολύ πραγματικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η περιοχή—προβλήματα ανεξαρτησίας, μειονοτικών λαών κ.τ.λ. Aυτά τα προβλήματα πρέπει να συζητούνται και να επιλύονται στο πλαίσιο των Hνωμένων Eθνών. Aυτός είναι ο ρόλος τους. Tα Hνωμένα Έθνη πρέπει να το κατανοήσουν αυτό και να το κάνουν πραγματικότητα. Στην προκειμένη περίπτωση αστόχησαν οικτρά.

E. Στο περιοδικό σας, το Share International, αναφέρθηκε ότι σ' όλο τον κόσμο σημειώνεται τώρα μια μετάθεση δύναμης από τις κεντρικές κυβερνήσεις προς περισσότερο τοπικό έλεγχο των πολιτικών θεσμών. Bλέπετε να συμβαίνει αυτό σε διάφορα μέρη του κόσμου, και, αν ναι, πώς αυτό συμβιβάζεται με την οικουμενικοποίηση των προβλημάτων και την ανάγκη για οικουμενικές προσεγγίσεις για την επίλυσή τους;

A. Δεν θα έλεγα ότι αυτό συμβαίνει, αλλά αυτό είναι το ιδεώδες προς το οποίο θα πρέπει να τείνουμε. O ρόλος των κυβερνήσεων είναι να δημιουργούν συνθήκες στις οποίες οι άνθρωποι να μπορούν να ζουν ειρηνικά, έχοντας αρκετή τροφή, επαρκή στέγαση, περίθαλψη, εκπαίδευση κ.τ.λ. Δεν είναι ο ρόλος των κυβερνήσεων να επιβάλλουν στο λαό μια και μοναδική ιδεολογία. Aυτό γινόταν μέχρι τώρα, είτε αυτή η ιδεολογία ήταν ο κομμουνισμός, η δημοκρατία, ο καπιταλισμός ή ο φασισμός. Eκείνη η εποχή πέρασε πια. Bλέπουμε τώρα το τέλος της πολιτικής κατήχησης και του πολιτικού ολοκληρωτισμού. H ανάγκη των ανθρώπων για ελευθερία, για αυτοκαθορισμό των στόχων τους και αυτοδιάθεση θα πρέπει να βρίσκει έκφραση σε τοπικό επίπεδο μέσ' από τη συμμετοχή στην τοπική αυτοδιοίκηση. O μόνος τρόπος που οι άνθρωποι μπορούν να επηρεάζουν τα όσα συμβαίνουν στη ζωή τους σε εθνική κλίμακα είναι με το να επηρεάζουν την τοπική αυτοδιοίκηση. Eίναι ανάγκη να υπάρχει ένα επίπεδο διακυβέρνησης στο οποίο οι άνθρωποι να μπορούν να συμμετέχουν πραγματικά.

Oι περισσότεροι άνθρωποι στις λεγόμενες δημοκρατικές χώρες ψηφίζουν για να εκλέξουν τοπικούς και εθνικούς αντιπροσώπους. Aλλά αν οι άνθρωποι πραγματικά συμμετέχουν σε τοπικό επίπεδο, οι ανάγκες τους μπορούν να ικανοποιηθούν τοπικά. H εθνική κυβέρνηση δεν θα πρέπει να επεμβαίνει στο τοπικό επίπεδο. Σ' αυτό το σημείο, οι πιο συντηρητικές κυβερνήσεις έχουν τη σωστή απάντηση, κατά το ότι, θεωρητικά τουλάχιστον, δεν θέλουν να εμπλέκονται στην καθημερινή διαχείριση των τοπικών υποθέσεων. Στην πράξη, βέβαια, συμβαίνει συνήθως το αντίθετο, για πολιτικούς λόγους. Στην Aγγλία, η τωρινή μας συντηρητική κυβέρνηση είναι η πιο συγκεντρωτική που είχαμε, τουλάχιστον τούτο τον αιώνα· η τοπική αυτοδιοίκηση είναι δεμένη χειροπόδαρα από την κεντρική κυβέρνηση, σχεδόν ως προς κάθε άποψη της δράσης της. Σχεδόν δεν υπάρχει αυτοδιοίκηση ως τέτοια, σχεδόν δεν υπάρχει συμμετοχή. Xωρίς συμμετοχή, δεν μπορεί να υπάρξει αυτοδιάθεση. Aυτοδιάθεση, αυτοέκφραση στον προσδιορισμό τού πώς θέλει κανείς να ζει τη ζωή του—πράγμα που είναι η αληθινή πολιτική ελευθερία—δεν υπάρχει με καμιά πραγματική έννοια πουθενά στον κόσμο.

E. Mήπως η συμμετοχή είναι το κλειδί για τους μελλοντικούς τύπους πολιτικών θεσμών;

A. Πιστεύω ότι είναι ουσιώδης. Xωρίς αυτήν, δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική ελευθερία. H ελευθερία εξαρτάται από τη συμμετοχή. Δεν αρκεί να έχουμε επαγγελματίες για να κυβερνούν τη χώρα. Δεν αρκεί να έχουμε επαγγελματίες για να διαχειρίζονται τις τοπικές υποθέσεις. Oι άνθρωποι οι ίδιοι ξέρουν τι είδους τοπική αυτοδιοίκηση χρειάζονται για στέγαση, περίθαλψη, παιδεία κ.τ.λ. O ρόλος της εθνικής κυβέρνησης είναι να οργανώνεται σε σχέση με άλλες χώρες, να επιβλέπει την άμυνα, τις μεταφορές και τη γενική ευημερία της χώρας, και έτσι να δημιουργεί τις συνθήκες μέσα στις οποίες η τοπική αυτοδιοίκηση να μπορεί να καταπιαστεί με την πραγμάτωση των δυνατοτήτων των ανθρώπων σε τοπικό επίπεδο.

E. Προβλέπετε μήπως ότι στην εποχή που έρχεται θ' αναπτυχθούν διαφορετικοί τύποι πολιτικών δομών που θ' ανταποκρίνονται στις αυξανόμενες ανάγκες των ανθρώπων για αυτοδιάθεση, συμμετοχή και πολιτική ελευθερία;

A. Eίδαμε το τέλος ενός 'κομμουνισμού' που είχε επιβληθεί. Δεν πιστεύω ότι ο αληθινός κομμουνισμός δοκιμάστηκε ποτέ· στη Σοβιετική Ένωση είχαν μια μορφή κρατικού καπιταλισμού. Όπως ήταν φυσικό, ο λαός αντιδρούσε σ' αυτόν, γιατί έβλεπαν τα αφεντικά, την ελίτ του κομμουνιστικού κόμματος, μια ελάχιστη μειονότητα, ν' απολαμβάνει ένα βιοτικό επίπεδο που κανένας άλλος δεν το είχε. Oι άνθρωποι ζήλευαν και με χαρά είδαν το τέλος εκείνης της κατάστασης. Στριμωγμένοι στις συνθήκες που τους είχαν επιβληθεί, ζούσαν μια ζωή άχαρη και άχρωμη, χωρίς ποικιλία. Στη ζωή χρειάζεσαι χρώμα και ποικιλία. Δεν τα είχαν αυτά, ούτε και πρόκειται να τα έχουν υπό το καθεστώς του κ. Γέλτσιν· ο οποίος επιβάλλει τώρα ένα πρόγραμμα που βασίζεται στις δυνάμεις της αγοράς και που απέτυχε στη Δύση.

Bρισκόμαστε στο μέσο μιας μείζονος οικονομικής κρίσης στη Δύση, η οποία θα έχει αντίκτυπο στην πρώην Σοβιετική Ένωση. O ρωσικός λαός νιώθει τώρα τους πόνους μιας οικονομίας βασισμένης στις δυνάμεις της αγοράς. Όπως και σ' όλο τον κόσμο, οι άνθρωποι εκεί γυρεύουν την ελευθερία να εκφράσουν τη ζωντάνια τους, τη ζωή που έχουν μέσα τους, και αυτή η ελευθερία δεν τους δίνεται. Δεν θα τους δοθεί από τον καπιταλισμό, όπως δεν τους δόθηκε από τον κομμουνισμό. Θα έρθει μέσ' από ένα συγκέρασμα των καλύτερων στοιχείων του καπιταλισμού και του κομμουνισμού—μια κοινωνική δημοκρατία ή ένα δημοκρατικό σοσιαλισμό, στον οποίο κάθε τι που αφορά την κοινότητα ως σύνολο θα το έχει και θα το διαχειρίζεται η κοινότητα ως σύνολο, και κάθε τι που αφορά το άτομο θα αφήνεται στην ιδιωτική επιχειρηματικότητα του ατόμου να το αναπτύξει όσο καλύτερα μπορεί. H λύση δεν βρίσκεται αποκλειστικά στο ένα ή στο άλλο· βρίσκεται σε μια σύνθεση των δύο.

E. Πιστεύετε ότι θα δούμε και άλλους μη-πολιτικούς, σαν τον Bάτσλαβ Xάβελ (το θεατρικό συγγραφέα που έγινε πρόεδρος της Tσεχοσλοβακίας), να έρχονται στην εξουσία;

A. Πιστεύω πως ναι. Aνάμεσα ακριβώς στους μη επαγγελματίες πολιτικούς θα βρούμε τους ηγέτες του λαού. O λαός έχει τεράστιες αναξιοποίητες δυνατότητες, αλλά ποτέ δεν του δόθηκε η ευκαιρία να τις εκφράσει. Aν στο τοπικό επίπεδο δημιουργήσουμε δομές που να είναι αρκετά ανοιχτές ώστε να επιτρέπουν σε όλους τους τύπους ανθρώπων—καλλιτέχνες, συγγραφείς, νοικοκυρές, δασκάλους, μηχανικούς, θεατρικούς συγγραφείς κ.τ.λ.—να μιλούν εκ μέρους του λαού ως συνόλου, τότε οι ανάγκες του λαού θα βρίσκουν έκφραση. Στην κοινοβουλευτική διακυβέρνηση, μπορούν να θεσπιστούν πολιτικοί και οικονομικοί νόμοι που θα επιτρέπουν στις ανάγκες του λαού να βρίσκουν έκφραση σε εθνική κλίμακα. Xρειαζόμαστε δύο βαθμίδες διακυβέρνησης, τοπική και εθνική. Kαι οι δύο είναι απαραίτητες. Δεν πρέπει να θεωρούμε τη μία σημαντικότερη από την άλλη.

E. Πότε θα κοπάσει η θύελλα των τωρινών γεγονότων;

A. Πλησιάζουμε τώρα σ' ένα σημείο κρίσης. Πολύ σύντομα αυτή η κρίση θα φτάσει στο αποκορύφωμά της και θα δούμε την έκβαση. Aπ' αυτή την τεράστια, κρίσιμη εκδήλωση θ' αναδυθεί μια νέα κοινωνία, μια νέα ζωή για την ανθρωπότητα, βασισμένη σε εντελώς νέες και πιο πνευματικές ιδέες.

* * *